سکه بهار آزادی
یکی از مسکوکات طلا در جمهوری اسلامی ایران، که جایگزین سکه های طلا پهلوی شده است، سکه بهار آزادی است. از سال ۱۳۵۸ تاکنون، به مناسبت و یادبود بهار پیروزی انقلاب اسلامی، انواع سکه بهار آزادی با دو طرح متفاوت و در قطع های مختلف ساخته شده‌اند. عیار طلای این سکه ها – طرح قدیم و جدید – ۹۰۰ در هزار است. معمولاً هر سال ضرابخانه بانک مرکزی ایران، سکه ها را تولید کرده. و از طریق بانک های عامل یا صرافی های مجاز به بازار عرضه می کند. سکه بهار آزادی به صورت خرد یا عمده و با قیمت روز خرید و فروش می شود. این سکه ها به عنوان هدیه، مهریه ازدواج، عیدی کارمندان دولت و همچنین برای سرمایه گذاری و پس انداز مورد استفاده قرار می گیرند.
نوع سکه بهار آزادی
- از نظر شکل، سکه‌ها به دو نوع “طرح قدیم” و “طرح جدید (امامی)” تقسیم می‌شوند.
- از نظر قطع، این سکه‌ها در اندازه های مختلفی مانند “ربع”، “نیم”، “یک” یا “تمام”، “دو و نیم” و “پنج” بهار آزادی وجود دارند.
تاریخچه سکه بهار آزادی
پس از انقلاب اسلامی ایران، به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و با تأیید و دستور نخست وزیر دولت موقت، به مناسبت و یادبود نخستین بهار پیروزی انقلاب اسلامی، اجازه ضرب انواع مسکوک طلا بنام «بهار آزادی» صادر شد. از آن زمان تاکنون، سکه‌های بهار آزادی با دو طرح مختلف ضرب شده اند:
از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ (طرح قدیم)
یک روی این سکه مزین بود با نام علی بن ابی طالب که سه بار عبارت “علی” به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی تکرار می‌شد و قید عبارت “بانک ملی ایران” در زیر آن قرار داشت. روی دیگر سکه، تصویر بارگاه امام رضا همراه با عبارت “نخستین بهار آزادی” و تاریخ ۱۳۵۸ منقش بود. از آن زمان تا سال ۱۳۷۰، سکه های بهار آزادی با همین طرح تولید می شدند.
سکه بهار آزادی
از سال ۱۳۷۰ تاکنون (طرح جدید)
با توجه به ماده ۵ قانون نحوه حفظ آثار و یاد سید روح‌الله خمینی[ بانک مرکزی ایران موظف شد که تصویر بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه‌های بهار آزادی به گونه‌ای مناسب نقش کند. از اینرو، بنابر پیشنهاد بانک مرکزی و موافقت وزارت اموراقتصادی و دارایی و به استناد بند ۲ قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۷۰/۳/۱۹ (راجع به تغییر طرح سکه یک بهار آزادی) چنین تصویب کرد:
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (قدس سره) سکه یادبود یک بهار آزادی را با مشخصات ذیل و طبق نمونه‌ای که در نهاد ریاست جمهوری نگهداری می‌شود ضرب نماید:
۱٫ عیار طلا: ۹۰۰ در هزار؛
۲٫ وزن سکه: ۸/۱۳۵۹۸ گرم؛
۳٫ قطر سکه: ۲۲ میلیمتر؛
۴٫ یک روی سکه مزین به تصویر حضرت امام (قدس سره) و قید سال ضرب (۱۳۷۰) در ذیل تصویر؛
۵٫ یک روی سکه تصویر بارگاه حضرت امام رضا علیه‌السلام و قید عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در بالای تصویر و عبارت «بهار آزادی».
بعد از مصوبه مذکور، به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شد تا آن را اجرا کند. بنابراین، در دومین سال پس از درگذشت رهبر جمهوری اسلامی ایران، طرح سکه تمام بهار آزادی تغییر کرد. و از آن زمان (سال ۱۳۷۰ به بعد)، سکه ها بر اساس این مصوبه ضرب می شوند. قطعات ربع و نیم سکه همچنان با طرح قدیمی تولید می شوند.
در مورد عیار طلای سکه های طرح قدیم و طرح جدید، هیچ تفاوتی وجود ندارد و تنها تفاوت آنها در زمان تولیدشان است؛ زیرا بانک مرکزی دیگر سکه با طرح قدیمی را ضرب نمی‌کند. این مسئله باعث شده است که این سکه ویژگی خاصی داشته باشد و ارزش آن افزایش یابد. اما در میزان طلای استفاده شده در آنها تفاوتی وجود ندارد.
به طور معمول، هر سال، انواع سکه‌های بهار آزادی بر اساس مجوزی که بانک مرکزی دارد، در ضرابخانه این بانک تولید می‌شوند. آمار نشان می‌دهد که تا سال ۱۳۸۶، بیش از ۴۰ میلیون قطعه سکه بهار آزادی در طول دهه‌های اخیر در کشور ساخته شده است.
مهم است به یاد داشته باشید که صدور مسکوکات طلا از کشور به هر شکلی ممنوع است، مگر اینکه توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انجام شود.
مشخصات سکه بهار آزادی
مشخصات مسکوک طلای بهار آزادی با توجه به قانون مسکوک طلا و اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، تغییر کرده است. شکل این مسکوک بر اساس ماده دوم قانون ۱۳۳۷، مدور است و عیار آن بر اساس ماده چهارم همان قانون، معادل ۹۰۰ در هزار طلای خالص و ۱۰۰ در هزار مس، یا نقره و مس استفاده شده در آلیاژ است.
قطع وزن کل (گرم) وزن طلای خالص (گرم) حد ترخّص وزن در هزار قطر دایره (میلیمتر) عیار در ۱۰۰۰ عیار در ۲۴
ربع ۲/۰۳۲۲۵ ۱/۸۳۰۵۹۵۵ ۱۰ ۱۶ ۹۰۰ ۲۱/۶
نیم ۴/۰۶۶۵ ۳/۶۶۱۱۹۱ ۵ ۱۹ ۹۰۰ ۲۱/۶
یک ۸/۱۳۳ ۷/۳۲۲۳۸۲ ۲/۵ ۲۲ ۹۰۰ ۲۱/۶
دو و نیم ۲۰/۳۳۲۵ ۱۸/۳۰۵۹۵۵ ۲/۵ ۳۰ ۹۰۰ ۲۱/۶
پنج ۴۰/۶۶۵ ۳۶/۶۱۱۹۱۰ ۲ ۴۰ ۹۰۰ ۲۱/۶
خرید و فروش سکه بهار آزادی
تجارت سکه در بازار طلا ایران به صورت عمده و خرد انجام می شود. عواملی که بر قیمت روزانه سکه تأثیرگذار هستند عبارتند از:
- قیمت جهانی طلا (بر حسب ریال): قیمت اونس جهانی طلا تأثیر مستقیمی بر قیمت سکه در بازار داخلی دارد. هنگامی که قیمت اونس طلا در بازار جهانی افزایش می‌یابد، قیمت سکه نیز معمولاً افزایش می‌یابد.
- هزینه ضرب سکه توسط بانک مرکزی: بانک مرکزی هزینه‌ای برای ضرب سکه تعیین می‌کند. این هزینه در تقریباً معادل هفت هزار تومان است و به قیمت سکه اضافه می شود.
- هزینه چهار درصدی گمرک: برای واردات سکه، هزینه چهار درصدی گمرک در نظر گرفته می‌شود و این هزینه نیز به قیمت سکه افزوده می شود.
- کارمزد عرضه سکه در بانک: بانک ها نیز برای عرضه سکه خدماتی ارائه می‌دهند که شامل کارمزدی تقریباً معادل پانصد تومان است و به قیمت سکه اضافه می‌شود.
- سال ضرب سکه: سال ضرب سکه نیز تأثیر روانی بر روی قیمت آن دارد. سکه های با سال ضرب قدیمی تر معمولاً ارزش بیشتری دارند.
علاوه بر این، افزایش تقاضا در برخی از ایام سال نیز می‌تواند باعث افزایش قیمت سکه شود. به عنوان مثال، در پایان سال، تقاضا برای سکه معمولاً افزایش می‌یابد و بیشترین تقاضا برای ربع سکه و سپس نیم سکه وجود دارد، در حالی که سکه تمام بهار آزادی (طرح جدید) کمترین تقاضا را دارد.
مسئله سال ضرب سکه
با توجه به افزایش تقاضا برای سکه های جدید الضرب، قیمت آن ها نیز افزایش می یابد. به همین دلیل، فروشندگان سکه تمایل دارند قیمت سکه های جدید و قدیمی را با تفاوت قیمت عرضه کنند. و سکه های با تاریخ ضرب قدیمی تر را با قیمت کم تری عرضه کنند.
البته برخی فروشندگان در زمان فروش، توجهی به سال ضرب سکه ندارند و تمام سکه ها را با یک قیمت عرضه می کنند، اما در زمان خرید، سال ضرب سکه را به عنوان بهانه ای برای کاهش قیمت خرید آن استفاده می کنند. به عنوان مثال، در صورتی که قیمت روزانه سکه ۱۹۰ هزار تومان باشد، اما سکه با سال ضربی پنج سال پایین تر است، آن سکه با قیمت ۱۰ هزار تومان ارزان تر از خریدار تهیه می شود.
این در حالی است که مقدار طلا مورد استفاده در این سکه ها هیچ تفاوتی ندارد. از دیدگاه بانک مرکزی، اختلاف قیمت سکه ها به علت تفاوت در سال ضرب آن ها توجیه پذیر نیست و تنها عاملی که می تواند بر نوسان قیمت سکه ها تأثیر بگذارد، نوسانات قیمت طلا در بازارهای جهانی است. به منظور حل این مشکل، بانک مرکزی قصد دارد تاریخ ضرب سکه را از روی آن حذف کند.
سکه بهار آزادی
مسئله سکه های تقلبی
ظرفیت ضرب سکه‌های مسکوک طلا بر اساس تصمیم شورای پول و اعتبار، به صورت منحصراً در اختیار بانک مرکزی ایران قرار دارد. با این حال، برخی افراد به صورت غیرقانونی و خلاف مقررات، سکه‌های تقلبی یا همان “غیر بانکی” را به بازار عرضه می‌کنند. به عنوان نمونه، برخی ادعا می‌کنند که سکه ربع بهار آزادی با ارزش ۳۶ هزار تومان بانکی و با ارزش ۱۲ هزار تومان غیربانکی موجود است، در حالی که این سکه‌ها ممکن است دچار کاهش قیمت یا عیار غیرمطلوب باشند. حتی اگر فردی سکه را با مشخصات اصلی آن ضرب کند، به تخلف می‌پردازد و می‌تواند تحت پیگیری حقوقی از سوی بانک مرکزی قرار گیرد.
این مسئله ضرب و توزیع سکه‌های تقلبی، مشکل جدیدی نیست و سال ها ست. که افراد بهره جویان و سودجو در این حوزه فعالیت می کنند و سودهای بزرگی را از آن بدست آورده اند. ضرب سکه های تقلبی نیز کاری پیچیده نیست، زیرا هر فرد با دانش کمی از بازار طلا و آلیاژهای مختلف فلزات، با تأمین یک دستگاه قالب‌گیری مناسب، می تواند هر نوع فلزی را با ابعاد و سایز سکه های طلای رایج در بازار تولید کرده و با روکش و آبکاری طلا آن را به بازار عرضه نماید. پلمب و واکیوم سکه های تقلبی با استفاده از مشخصات فروشندگان معتبر و شهرت دار، یک نوع تقلب دیگر است که عرضه سکه های تقلبی را برای این افراد ساده تر می سازد.
مهم ترین مراکز عرضه سکه در ایران
بانک کارگشایی، برای تنظیم و کنترل قیمت سکه طلا در بازار، هفته‌ای چندین جلسه حراج سکه برگزار می‌کند. این بانک سکه‌ها را به صورت مستقیم از خزانه بانک مرکزی تأمین می‌کند. سپس سکه‌ها به بسته‌های ۱۰۰، ۲۰۰، و ۵۰۰ تایی تقسیم شده و به فروش می رسند. در جلسات حراج، حراج کننده با اعلام نرخ پایه بانک مرکزی، مردم را به خرید سکه به رقابت تشویق می‌کند و برنده آن کسی است که بیشترین پیشنهاد را ارائه دهد. این مزایده برای سکه‌های «تمام بهار آزادی»، «نیم بهار آزادی»، «ربع بهار آزادی» و «دو و نیم بهار آزادی» در ترتیب برگزار می شود و تعداد روزهای حراج، به تصمیم بانک کارگشایی و با توجه به تقاضا، ممکن است متغیر باشد.
بانک کارگشایی از ابزارهایی مانند افزایش یا کاهش تعداد روزهای حراج و حذف حق‌الضرب سکه برای تنظیم قیمت سکه استفاده می‌کند. جلسات حراج در روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه هر هفته برگزار می‌شود، اما در زمان‌هایی که تقاضا افزایش می‌یابد، ممکن است به صورت روزانه نیز برگزار شوند. علاوه بر بانک کارگشایی، برخی شعب منتخب بانک‌های سپه و تجارت نیز در تهران، عامل فروش سکه به قیمت مصوب بانک مرکزی هستند.
قیمت فروش سکه
با این حال، قیمت فروش سکه در این بانک‌ها ممکن است با نرخ بازار آزاد متفاوت باشد. و اختلاف قابل توجهی نیز وجود داشته باشد. به علاوه، مراکزی مانند چهارراه استانبول و سبزه میدان در تهران، جزو مکان‌هایی هستند که خرید سکه خرد صورت می گیرد. برای اطمینان از اصالت سکه، توصیه می شود آن را از مکان‌هایی با مجوز اتحادیه طلا و جواهر یا مجوز بانک مرکزی خریداری کنید. همچنین، سکه ها باید پلمپ شده (پرس‌شده در کارت، به صورت وکیوم) خریدار شوند.
شایان ذکر است که سکه های تقلبی طلا که بانک مرکزی آنها را ضرب نکرده، امکان تشخیص دارند. این سکه‌ها معمولاً دارای ناهمواری‌هایی در پشت و روی سکه هستند و عیار کمتری از طلا دارند. بنابراین، برای جلوگیری از خرید سکه های تقلبی، بهترین روش این است که سکه را از منابع قانونی و معتبر تهیه کنید و اطمینان حاصل کنید که سکه پلمپ شده است و روی پلمپ عباراتی همچون “تضمین بانکی” یا “مجوز اتحادیه” وجود دارد که نشان دهنده صحت و اعتبار سکه است.
با توجه به شرایط و نیازهای بازار، قیمت فروش سکه در بازار آزاد ممکن است با قیمت مصوب بانک مرکزی تفاوت داشته باشد. برخی عوامل مانند کاهش نقدینگی و رکود در بازار می‌توانند باعث کاهش قیمت سکه در بازار آزاد شده و در نتیجه، قیمت فروش سکه در بازار آزاد کمتر از قیمت مصوب بانک مرکزی باشد.
در نهایت، شرکت در جلسات حراج و خرید سکه برای عموم آزاد است و هر فردی می‌تواند در این جلسات شرکت کند. و سکه مورد نظر خود را خریداری کند. اما بهتر است قبل از خرید سکه، اطلاعات لازم را درباره قیمت ها و شرایط حراج جمع آوری کنید تا خرید خود را بهتر برنامه ریزی کنید.